Bất ổn thương mại toàn cầu - Ngòi nổ cho cuộc khủng hoảng tài chính tiếp theo

Lịch sử có xu hướng lặp lại, đặc biệt là với những thay đổi gần đây trong thương mại toàn cầu và bất ổn tài chính ở các nền kinh tế đang phát triển.

Khi cuộc khủng hoảng nợ của Mỹ Latinh xảy ra vào những năm 1980, nó đã bùng phát do cú sốc giá dầu và các điều khoản thương mại xấu đi, và sau đó trở nên tồi tệ hơn do sự phụ thuộc quá mức vào nợ nước ngoài, được tính bằng đô la. Nhiều thập kỷ sau, cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997 cũng diễn ra theo một kịch bản tương tự, với thâm hụt tài khoản vãng lai không bền vững và rủi ro tiền tệ liên quan đến dòng chảy thương mại và vốn biến động. Ngay cả cuộc khủng hoảng nợ của khu vực đồng euro cũng bắt nguồn, một phần, từ sự mất cân bằng thương mại khu vực dai dẳng đã đẩy các quốc gia và ngân hàng đến bờ vực.

Đây không phải là tai nạn hay sự kiện đơn lẻ. Chúng cho thấy mối đe dọa dai dẳng rằng thương mại và quan trọng hơn là tài chính thương mại có thể khuếch đại điểm yếu tiềm ẩn của khu vực tài chính. Sự không cân xứng tiền tệ, sự phụ thuộc bấp bênh vào đồng đô la và rủi ro tín dụng tập trung thường nằm im – cho đến khi một cú sốc thương mại đánh thức chúng.

Những 'cơn địa chấn' quen thuộc trong môi trường hiện tại​

Những lỗ hổng từ các cú sốc thương mại hoặc một chế độ thương mại toàn cầu mới lan ra bên ngoài, có khả năng làm tê liệt các hệ thống tài chính và gây ra tác hại nghiêm trọng cho nền kinh tế nói chung. Những tiếng vang của đại dịch Covid-19 vẫn còn được cảm nhận trong các chuỗi cung ứng bị đứt gãy, phơi bày một cách tàn khốc những rủi ro. Cuộc xâm lược Ukraine của Nga đã khiến giá lương thực và năng lượng tăng vọt, gây áp lực lên các điều khoản thương mại đối với các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu. Hậu quả của khu vực tài chính ngày càng rõ ràng, không chỉ trong sự gia tăng ác cảm với rủi ro xung quanh tài chính thương mại.

Dữ liệu xác nhận các điểm áp lực. Theo Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, hơn 55% khoản vay ngân hàng xuyên biên giới cho các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển vẫn bằng đô la, khiến tài chính thương mại cực kỳ dễ bị tổn thương trước biến động tỷ giá hối đoái và tình trạng thiếu hụt thanh khoản đô la đột ngột. Ngân hàng Thế giới ước tính khoảng cách tài chính thương mại chỉ riêng ở Châu Phi cận Sahara hiện đã vượt quá 100 tỷ đô la - tăng 30% kể từ năm 2019.

Những con số này phản ánh tình trạng căng thẳng kinh tế thực sự. Các ngân hàng trung ương từ Ghana, Zambia và Ethiopia báo cáo các khoản nợ xấu gia tăng, đặc biệt là trong các lĩnh vực phụ thuộc vào thương mại. Đồng thời, các cơ quan quản lý đang chứng kiến các điều kiện tín dụng chặt chẽ hơn và tình trạng thiếu vốn của ngân hàng đang suy yếu – những chỉ báo cho thấy căng thẳng liên quan đến thương mại đang ngấm vào bảng cân đối kế toán của ngân hàng. Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển cảnh báo rằng các nền kinh tế nhỏ hơn đặc biệt dễ bị tổn thương hơn trước thuế quan, khiến việc quản lý rủi ro tài chính trở nên khó khăn hơn nhiều.

Trong khi các mối nguy hiểm cấp cao được đánh dấu rõ ràng, chẳng hạn như suy thoái kinh tế, lạm phát tăng đột biến và biến động thị trường, thì vẫn chưa rõ ràng về cách những rủi ro tài chính vĩ mô này chuyển thành những thay đổi thực tế trong giám sát khu vực tài chính. Các ưu tiên kiểm tra đang thay đổi như thế nào? Các yêu cầu dữ liệu có trở nên chi tiết hơn hay thường xuyên hơn, cụ thể là đối với các rủi ro thương mại không? Có thể có một cách tiếp cận rõ ràng hơn, hướng tới tương lai để trấn an các nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu và các tổ chức cho vay ngân hàng và phi ngân hàng không?


Các cơ quan giám sát khu vực tài chính không thiết lập chính sách thương mại nhưng đảm bảo các cú sốc thương mại không làm đảo lộn hệ thống tài chính trong nước. Điều này đòi hỏi phải vượt ra ngoài sự giám sát thường lệ để tiến tới một chiến lược phòng ngừa, có nhận thức toàn cầu.

Đi trước những làn sóng chấn động​

Trong nhiều trường hợp, các giám sát viên tài chính vẫn đang bắt kịp những biến động. Có một nhu cầu cấp thiết là phải theo dõi chặt chẽ hơn các khoản phải trả liên quan đến thương mại, từ các khoản phải trả cho vay ngoại hối và tín dụng thương mại đến sự phụ thuộc vào thanh khoản xuyên biên giới, đặc biệt là đối với các ngân hàng chủ chốt. Điều này có nghĩa là các bảng theo dõi thời gian thực cần phải kết hợp dữ liệu ngân hàng và phi ngân hàng với các chỉ số căng thẳng bên ngoài: thay đổi điều khoản thương mại, biến động hàng hóa, khó khăn trong vận chuyển và quan trọng hơn là làm rạn nứt các mối quan hệ ngân hàng đại lý quan trọng đối với các khoản thanh toán thương mại (một thách thức gần đây đang trở nên nghiêm trọng ở một số vùng Đông Phi).

Các ngân hàng và tổ chức phi ngân hàng cũng phải được thử nghiệm với các kịch bản cốt lõi về thương mại và cú sốc FX nghiêm trọng, không chỉ là các trường hợp ngoại lệ. Điều gì sẽ xảy ra nếu một thị trường xuất khẩu lớn sụp đổ hoặc khả năng tiếp cận nguồn tài trợ USD đột nhiên cạn kiệt? Cần phải bắt đầu đặt ra những câu hỏi đó ngay bây giờ, không phải sau khi thiệt hại đã xảy ra.

Tăng cường tính minh bạch là điều cần thiết. Sự không chắc chắn thúc đẩy nỗi sợ hãi và việc công bố rõ ràng, nhất quán từ các ngân hàng và các công ty lớn về rủi ro ngoại hối, sự không phù hợp về thời hạn và phòng ngừa rủi ro phải trở thành một thông lệ tiêu chuẩn chủ động. Dữ liệu đáng tin cậy giúp thị trường phát hiện sớm các lỗ hổng mới. Trong khi đó, các cơ quan quản lý khu vực phải tăng cường hợp tác xuyên biên giới, đặc biệt là khi các nhóm ngân hàng và phi ngân hàng hoạt động trên nhiều thị trường.



Trên hết, các giám sát viên khu vực tài chính phải truyền đạt và báo hiệu các đánh giá và hành động của họ. Hướng dẫn trước về kỳ vọng (như lập kế hoạch thanh khoản ngoại hối), các bài kiểm tra căng thẳng đã lên kế hoạch hoặc các công cụ phục hồi khả dụng neo giữ kỳ vọng của thị trường và xây dựng lòng tin. Báo hiệu chủ động cho thấy sự chuẩn bị, không phải hoảng loạn.

Việc thực hiện điều này rất khó khăn khi nguồn lực mỏng, nhiệm vụ bị phân mảnh hoặc chính trị can thiệp. Thiếu nhân sự và khoảng cách kỹ thuật là những hạn chế thực sự. Tuy nhiên, vẫn có các giải pháp: tập hợp các chức năng theo khu vực, mạng lưới học tập ngang hàng năng động và hỗ trợ kỹ thuật có mục tiêu từ các tổ chức như Trung tâm Toronto, IMF và BIS, tập trung vào các công cụ và chẩn đoán thực tế.

Cơn bão tài chính tiếp theo ở nhiều nền kinh tế đang phát triển có thể không phải do sự bùng nổ tín dụng trong nước mà do thương mại toàn cầu hỗn loạn, biến động hàng hóa hoặc gián đoạn trong việc tài trợ bằng đô la, yếu tố quan trọng đối với tài chính thương mại. Đối với các giám sát viên, điều cấp thiết không phải là dự đoán cú sốc tiếp theo mà là xây dựng khả năng phục hồi để chống chọi với cú sốc đó. Điều này đòi hỏi phải chuyển từ việc tuân thủ hoặc kiểm tra dựa trên tiêu chuẩn sang quản lý rủi ro chủ động, được thông báo bởi các cơn chấn động toàn cầu và dựa trên các lỗ hổng của tài khoản vãng lai cục bộ. Chuẩn bị, không phải dự đoán, là khẩu hiệu.

Tác giả: Udaibir Das là giáo sư thỉnh giảng tại Hội đồng Nghiên cứu Kinh tế Ứng dụng Quốc gia, cố vấn cao cấp không thường trú tại Ngân hàng Anh, cố vấn cao cấp của Diễn đàn Quốc tế về Quỹ Tài sản Có chủ quyền và là thành viên danh dự tại Observer Research Foundation America. Trước đây ông từng làm việc tại Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ.