Dựng “hàng rào pháp lý” với tiền mã hóa để giữ dòng vốn quốc gia

Trong khi thị trường tài chính đang nỗ lực từng bước để khơi thông nguồn vốn cho sản xuất, kinh doanh, thì một “dòng hải lưu” tiền tệ khổng lồ đang chảy ngầm trong lòng xã hội. Với giá trị giao dịch chạm mốc 220 tỷ USD năm 2025, thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam đang hình thành một nền kinh tế song song đầy rủi ro.

Những con số biết nói

Nhìn lại chặng đường tiền mã hóa Việt Nam, có thể thấy, người Việt tham gia thị trường crypto ( tiền điện tử/tiền mã hóa) chỉ mới nhen nhóm khoảng năm 2013, tức mới 12 năm, chưa bằng một nửa thời gian thị trường chứng khoán (25 năm).

Nhưng theo báo cáo của Chainalysis (công ty phân tích blockchain hàng đầu thế giới, trụ sở tại Mỹ), nhiều năm qua, dòng tài sản mã hóa vào Việt Nam tăng với tốc độ chóng mặt.

Cụ thể, nếu như giai đoạn đầu, dòng tài sản mã hóa vào Việt Nam ở mức 100 tỷ USD, thì tới năm 2023, trong vòng 12 tháng đã lên đến 120 tỷ USD. Chainalysis cũng ước tính, tổng lợi nhuận của các nhà đầu tư tài sản mã hóa toàn cầu là 37,6 tỷ USD năm 2023, trong đó Việt Nam đứng thứ 3 với khoảng 1,2 tỷ USD lợi nhuận.

Trong cùng thời gian đó, dòng vốn nước ngoài đầu tư vào Việt Nam là 25 tỷ USD, chỉ bằng khoảng 1/5 so với dòng tài sản mã hóa.

Năm 2025, giá trị giao dịch tiền số on-chain tại Việt Nam ước tính đạt 220-230 tỷ USD (tương đương khoảng 6 triệu ngàn tỷ đồng) trong giai đoạn tháng từ tháng 7/2024 đến tháng 6/2025, tăng trưởng 55% so với cùng kỳ năm trước. Trung bình mỗi ngày có khoảng 600 triệu USD (gần 16.300 tỷ đồng) tiền số được giao dịch. Hoạt động giao dịch đa dạng, bao gồm cả giao dịch trên sàn tập trung (CEX) và phi tập trung (DeFi).

Theo Chainalysis, dòng tiền giao dịch tại Việt Nam hiện xếp thứ ba trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương (APAC) và chiếm gần 10% tổng giá trị giao dịch tiền số on-chain của khu vực này.

Việt Nam có khoảng 17-21 triệu người tham gia đầu tư tài sản mã hóa, tương đương 17-20% dân số cả nước. Doanh số quay vòng đạt tới 220 tỷ USD của người Việt trên thị trường crypto cũng gấp hơn 6 lần vốn đầu tư FDI vào Việt Nam trong 11 tháng của năm 2025 (tổng giá trị đăng ký đạt 33,69 tỷ USD).

Số liệu của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) và nền tảng phân tích Chainalysis cho thấy, chỉ với 17-18 triệu người Việt sở hữu tiền mã hóa đã gần gấp đôi số lượng tài khoản chứng khoán hiện có.



Nghịch lý là, trong khi thị trường chứng khoán năm 2025 có những phiên giao dịch “tỷ đô” đã được coi là bùng nổ, thì trung bình mỗi ngày có hơn 600 triệu USD (khoảng 16.300 tỷ đồng) tài sản số lại được người Việt giao dịch âm thầm. Đáng nói hơn, thị trường chứng khoán Việt Nam đã có 25 tuổi đời, còn người Việt tham gia thị trường crypto chỉ mới khoảng 12 năm, chưa bằng một nửa thời gian. Tổng giá trị giao dịch 220 tỷ USD, tăng trưởng 55% so với năm trước, cho thấy sức hút của tiền ảo đang “át vía” các kênh đầu tư truyền thống và tiền số đã ăn sâu vào hoạt động tài chính hàng ngày của người dân Việt.

“Chảy máu” nguồn lực

Trao đổi với chúng tôi, nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, thực trạng trên chính là “chảy máu quốc lực”. Bởi dòng vốn của người dân Việt khi rời khỏi tài khoản ngân hàng không đi vào sản xuất, không xây dựng nhà máy, mà biến thành các token - những dãy mã số nằm trên máy chủ nước ngoài. Một khi tiền đã biến thành mã số, nó chính thức nằm ngoài vòng kiểm soát của Nhà nước, tạo nên một nền kinh tế “bóng ma” vận hành song song với nền kinh tế thực.

Đồng tình với góc nhìn này, TS. Trần Quý, Viện trưởng Viện Phát triển kinh tế số Việt Nam cho rằng, con số 100 tỷ USD giá trị tài sản và dòng vốn luân chuyển 220 tỷ USD khẳng định Việt Nam là một “cường quốc” về tài sản số.

Đây là nguồn lực khổng lồ, nếu được chính thức hóa sẽ không chỉ tạo nguồn thu thuế lớn, mà còn là động lực thúc đẩy kinh tế số, biến Việt Nam thành trung tâm tài chính công nghệ của khu vực. Nhưng việc để khoảng trống pháp lý khiến dòng tiền trong dân âm thầm “chảy” vào các sàn quốc tế, bị “giam” trong các tài sản ảo đầy rủi ro và không tạo ra giá trị thặng dư cho nền kinh tế quốc gia, thì “chảy máu ngoại tệ” là hoàn toàn có cơ sở khoa học.

“Dòng tiền thông minh luôn tìm đến nơi có thanh khoản và tỷ suất sinh lời cao. Việc hàng tỷ USD chảy vào túi các nền tảng nước ngoài trong khi doanh nghiệp nội “đói vốn” là một sự lãng phí tài nguyên quốc gia nghiêm trọng”, TS. Trần Quý nói.

Căn nguyên gốc rễ cũng bởi suốt cả thập kỷ qua, do “vùng xám” pháp lý, nhà đầu tư Việt thiếu các kênh đầu tư số hấp dẫn trong nước, trong khi tài sản mã hóa đã là xu hướng tất yếu của thế giới.

Thất thoát nguồn thu thuế và dịch vụ

Luật sư Đào Tiến Phong, Giám đốc Hãng luật Investpush, chuyên gia tư vấn pháp lý cho thị trường tiền điện tử, blockchain, đầu tư nước ngoài và các vấn đề liên quan đến công nghệ tài chính (fintech) lại có góc nhìn khác về vấn đề “chảy máu ngoại tệ”.

Ông Phong phân tích, việc “chuyển tài sản ra nước ngoài” và việc “nắm giữ tài sản số thông qua nền tảng nước ngoài” không hoàn toàn giống nhau. Người Việt đầu tư vào tài sản mã hóa, cho dù đang dùng ví quốc tế hay sàn giao dịch nước ngoài, không có nghĩa là tiền hay tài sản đó đã bị thất thoát khỏi tầm kiểm soát. Các tài sản này vẫn được người Việt quản lý trực tiếp trong ví cá nhân hay ví sàn. Nó vẫn là tài sản của người Việt, chỉ khác là đang nằm trên hạ tầng công nghệ không thuộc Việt Nam mà thôi.

Dù vậy, ông Phong và nhiều chuyên gia đều đồng thuận, chúng ta đã để thất thoát nguồn thu thuế và dịch vụ. Trong khi mỗi giao dịch chứng khoán, bất động sản hay thậm chí là một đơn hàng thương mại điện tử vài chục ngàn đồng đều được quản lý và đóng thuế, thì tổng giao dịch tiền mã hóa trị giá cả trăm tỷ USD mỗi năm lại nằm ngoài “lưới” thuế do khoảng trống pháp lý, nằm ngoài mọi sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước và ngành thuế.

“Hãy làm bài toán, với 220 tỷ USD giao dịch tiền mã hóa, nếu chỉ áp mức thuế suất cực thấp là 0,1% trên giá trị giao dịch - tương đương chứng khoán, ngân sách quốc gia mỗi năm đã có thêm ít nhất 5.800 tỷ đồng”, ông Phong dẫn chứng.

Có thể thấy, sự tồn tại của “vùng trắng” pháp lý thời gian qua không chỉ gây thất thu ngân sách ngàn tỷ đồng, mà còn tạo ra sự bất công trong nghĩa vụ thuế giữa các lĩnh vực kinh tế, đồng thời tiềm ẩn rủi ro lớn về an ninh tài chính, nguy cơ rửa tiền và các bất ổn xã hội.