Mỹ-Trung: Niềm tin đang phai nhạt giữa hai siêu cường kinh tế

Sự bùng phát căng thẳng mới giữa Mỹ và Trung Quốc trong cuối tuần qua đã phơi bày rõ nét sự nghi ngờ sâu sắc đang chia rẽ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, làm dấy lên lo ngại về một cuộc chiến thương mại toàn diện.

Ngay sau kỳ nghỉ Tuần lễ Vàng kết thúc vào ngày 08/10, Trung Quốc đã công bố khung pháp lý mới hạn chế xuất khẩu đất hiếm, đưa thêm nhiều công ty Mỹ vào danh sách đen, và áp phí đối với tàu biển liên quan đến Mỹ khi cập cảng tại Trung Quốc.

Ngay sau đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa tăng thêm 100% thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc. Đáp lại, Bắc Kinh tuyên bố các hạn chế đất hiếm của họ là biện pháp "hoàn toàn hợp pháp".

Khủng hoảng niềm tin​

"Nguyên nhân gốc rễ của căng thẳng là do thiếu sự tin tưởng lẫn nhau”, Larry Hu, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Macquarie, nhận định trong báo cáo ngày 13/10.

"Trong các cuộc đàm phán ở London vào tháng 6/2025, cả hai quốc gia đã đồng ý một thỏa thuận liên quan đến 'đất hiếm đổi lấy công nghệ'. Không có gì ngạc nhiên khi cả hai bên cảm thấy bị phản bội khi họ nhận thấy đối tác hành động không thiện chí", ông Hu phân tích.

Theo các nhà phân tích, sự leo thang căng thẳng thương mại bắt nguồn từ "nhận thức sai lầm" ở cả hai bên. Bắc Kinh có thể cảm thấy cần phải đáp trả quy định mới của Mỹ ban hành vào ngày 29/09, mở rộng phạm vi kiểm soát xuất khẩu đối với các công ty con của doanh nghiệp trong danh sách đen của Mỹ - trong khi Washington có thể xem đây chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật.

Ngược lại, Bắc Kinh có thể xem các hạn chế đất hiếm là đối sách tương ứng với những nỗ lực của Mỹ nhằm cắt đứt Trung Quốc khỏi công nghệ cao cấp. Trong khi đó, phía Mỹ lại xem biện pháp này là chiến thuật tạo đòn bẩy trước cuộc gặp tiềm năng giữa lãnh đạo hai nước.

Những diễn biến căng thẳng này đã gây ra tác động rõ rệt đến thị trường, phản ánh một phần qua đợt bán tháo trên thị trường chứng khoán Mỹ vào cuối tuần trước.

Gabriel Wildau, Giám đốc điều hành tại Teneo, chỉ ra điểm đáng quan ngại: "Một quy định trong gói mới yêu cầu các công ty phải xin giấy phép từ Bộ Thương mại Trung Quốc để xuất khẩu bất kỳ sản phẩm nào được sản xuất trên toàn cầu nếu chứa đất hiếm Trung Quốc chiếm ít nhất 0.1% giá trị sản phẩm”.

"Về lý thuyết, quy tắc này có thể buộc các công ty như Nvidia, TSMC và Intel phải xin phép từ cơ quan quản lý Trung Quốc để bán sản phẩm của họ ngay cả trong nội địa Mỹ”, Wildau nhấn mạnh.

Điều đáng chú ý là quy tắc này được mô phỏng theo chính "quy tắc sản phẩm trực tiếp nước ngoài" của Bộ Thương mại Mỹ - vốn áp đặt yêu cầu giấy phép đối với bất kỳ sản phẩm nào sử dụng công nghệ Mỹ, bất kể được sản xuất ở đâu.

Thị trường cổ phiếu Trung Quốc giảm vào ngày 13/10 sau đợt sụt giảm của thị trường chứng khoán Mỹ, mặc dù hợp đồng tương lai cổ phiếu Mỹ đã phục hồi do hy vọng căng thẳng không tồi tệ như lo ngại ban đầu.

Triển vọng đàm phán​

"Về vấn đề cụ thể mà thị trường đang tập trung, hai bên vẫn có thể quay lại bàn đàm phán để tìm giải pháp ngắn hạn. Tuy nhiên, đó sẽ không phải giải pháp lâu dài”, Jianwei Xu, nhà kinh tế cấp cao về Trung Quốc đại lục tại Natixis, nhận định. "Sự tin tưởng giữa họ đã không còn”.

Ông Trump đã báo hiệu ông sẽ gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị APEC ở Hàn Quốc vào cuối tháng 10, nhưng Trung Quốc vẫn chưa xác nhận hay phủ nhận thông tin này.

Theo Liu Weidong, nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Mỹ thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc, quan điểm từ phía Trung Quốc là Mỹ sẽ tiếp tục duy trì áp lực lên nước này, bất kể có cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nước hay không.

"Lịch sử đã cho thấy áp lực từ Mỹ là không hiệu quả, và sẽ chỉ dẫn đến mối quan hệ đối đầu sâu sắc hơn giữa Trung Quốc và Mỹ", ông Liu nhận định.




Ông mô tả các hạn chế đất hiếm mới nhất là nỗ lực của Trung Quốc nhằm cảnh báo các công ty nước ngoài "không thân thiện" đồng thời chào đón những doanh nghiệp khác, và như một biện pháp duy trì ổn định song phương thông qua "các đối sách có mức độ và được kiểm soát”.

Ông Trump và ông Tập đã trao đổi qua điện thoại vào tháng trước, nhưng vẫn chưa gặp trực tiếp kể từ khi nhà lãnh đạo Mỹ bắt đầu nhiệm kỳ vào tháng 1. Tổng thống Trump trước đó đã cho biết có thể thăm Trung Quốc vào năm tới, sau đó ông Tập sẽ đến thăm Mỹ.

Theo Ting Lu, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc của Nomura, hai nước vẫn đang đàm phán vì ngày hiệu lực của một số biện pháp được công bố sẽ diễn ra sau hội nghị thượng đỉnh APEC ở Hàn Quốc.

"Mặc dù căng thẳng gia tăng, vẫn còn cơ hội cho giải pháp ngoại giao, nhờ khung thời gian tạo ra vùng đệm chiến lược: việc thực hiện thuế quan của Trump dự kiến vào ngày 01/11, diễn ra trước hạn chót ngày 01/12 của Bắc Kinh đối với các hạn chế xuất khẩu đất hiếm đúng một tháng", Ting Lu nhận định.